SATIR’IN YAŞANTISAL AİLE TERAPİSİ
Önemli Teorisyenler:
David Kantor, Fred Duhl, Bunny Duhl, Virginia Satir, Carl Whitaker, Walter Kempler, August Napier, David Keith, Leslie Greenberg ve Susan Johnson.
Yaşantısal aile terapisi 1960′larda hümanistik var oluşçu akımın dışında ortaya çıkmıştır. Bu terapide ağırlıklı olarak Gestalt teknikleri, psikodrama ve danışan merkezli terapinin izleri görünür. Terapinin odak noktası geçmiş bilgilerden çok şimdi ve buradadır (here-and-now). Yüz yüze olmak, süreç, gelişim ve eylem terapideki anahtar kavramlardır. Terapide, teorik ve soyut faktörler en aza indirilmiştir. Aile içinde yaşanılan deneyimlerin niteliği; psikolojik sağlığı ölçmede ve gerekli müdahale yöntemleri belirlemede önemli bir noktadır. Yaşantısal aile terapisi, duygular üzerinde etkiye çalışır. Bireysel ve ailesel işlevsellik için, duyguların açığa vurulması ve farkındalık üzerinde durur. Dolaysıyla, terapide duyguların etkili ve açık bir şekilde ifade edilmesini cesaretlendirir. Buna göre sağlıklı ile duyguların karşılıklı yaşandığı ve aile içindeki yaşamın canlı bir şekilde paylaşıldığı ailedir. İşlevsiz aileyi ise; duygular ve etkileşimler konusunda katı, dirençli olan ve empati becerisi olmayan aileler olarak tanımlıyor.
Yaşantısal aile terapisinin en önemli öncüleri Virginia Satir ve Carl Whitaker’dır.
Vırgınıa Satır (1916-1988)
Wisconsin’de bir çiftlikte doğmuştur. Üç yaşında okumayı öğrenmiştir. Hastalığından dolayı yedi buçuk yıl okuldan ayrı kalmıştır. Hastalığı onun diğer insanlara karşı duyarlılığını artırmıştır. Bu duyarlılığı, onun öğretmenliği bırakıp sosyal çalışmacı olarak ailelerle çalışmaya başlamasında etkili olmuştur. Satir’in yaklaşımının temeli, genç şizofren bir kadını tedavi etmesiyle atılmıştır. Satir, bu terapide koruyucu rol almak yerine; hastanın annesini de kızıyla iletişimleri uygun ve etkili bir hale gelinceye kadar terapiye dahil etmiştir. Anneden sonra babayı ve en büyük erkek kardeşi de aile dengeye ulaşıncaya kadar terapiye dahil etmiştir.
Satir, Murray Bowen ve Don Jackson’ın şizofrenili ailelerle yaptıkları çalışmalarından etkilenmiş. Klinik deneyimlerinden ve diğer profesörlerle etkileşiminden sonra hem geleneksel hem kompleks olan kendi yaklaşımını oluşturmuştur. Satir, soyut kavramlara aşık ve stratejik hileleri olması yönüyle kendine özgüdür. Hastalar açısından terapideki samimiyeti ve sıcaklığı terapiyi cazip kılan bir unsurdur. Satir’in bireylerin gelişme potansiyeline sahip olduğuna dair sarsılmaz bir inancı vardır. Satir, ailedeki etkili ve etkisiz iletişim örüntüleri üzerinde durmuştur. Benlik değeri ve özgüven odaklı çalışmalarında hümanistik yönelimli olmuştur. Satir birbirinden farklı 5000 aile ile çalışmış ve sağlıklı aileyi; karşılıklı ve açık olarak duygularını paylaşan aileler olarak tanımlamıştır. Satir 1964′te ilk kitabı olan “Birleşik Aile Terapisi (Conjoint Family Therapy)” ile uluslar arası alanda dikkat çekmiştir.
Carl Whıtaker (1912-1995)
New Yok’ta doğmuştur. Utangaçlığından dolayı ailesinden başka sosyal ortamı olmamıştır. 1932′de tıp fakültesine girmiş. Halk sağlığı servisinde çalışmaya ilgi duymuştur. Cerrahi yeteneği çok iyi olmasına rağmen, bir hastasının ameliyat sırasında ölmesi onun hayatına değiştirmiştir. Bu olaydan sonra psikiyatriye yönelmiştir. İkinci dünya savaşı sırasında Tennessee, Oak Ridge’e de görevlendirilmesiyle burada kuramını temellendirmiştir. Yarım saat oturumlarda günde on iki hasta ile görüşmüştür. Bu oturumlarda bilinçdışı (the spontaneous unconscious) tekniğini kullanmıştır.
Kariyerindeki diğer önemli nokta da 34 yaşında Emory Üniversitesi Psikiyatri Bölümü’nde kürsü sahibi olmasıdır. Burada şizofren hastalarla çalışarak özgün yaklaşımını geliştirmiştir. Daha sonra Wisconsin Üniversitesine geçmiştir. Burada zamanının büyük bölümünü ailelerle ve pratisyenlere rehberlik ederek geçirmiştir. Ayrıca aile terapisi seminerleri vermek için çeşitli şehirlere seyahat etmiştir. Birçok terapistten farklı olarak Carl Whitaker’in yaklaşımını kişiliğinden ayıramazsınız. Bir aile terapisti olarak oldukça sezgisel ve doğaldır, yapılandırmacı değildir. Carl Whitaker anlamsızlık (absurdity) terimini kullanmıştır. Serbest davranışsal ve duygusal yolla, ailelere sataşarak çalışmış ve ailelerle kendi anlamsızlıkları içinde iletişime geçmeye çalışmıştır. Özellikle bilinçdışı çalışmalarında anlamsızlığı vurgulayarak ve terapi esnasında spontanlıkla terapisinde uzmanlaşmıştır. Terapi sürecinde ailelere değim için direktifler vermeyi reddetmiştir. Whitaker’ın yaklaşımı “Yaşantısal Sembolik Aile Terapisi (Experiential Symbolic Family Therapy)” olarak adlandırılmıştır.
Yaşantısal Aile Terapisinin Öncülleri
Yaklaşımın temeli, bireylerin aile içinde duygularının farkında olmadıkları, bundan dolayı duygularını bastırdıkları varsayımına dayanır. Bireyler aile içinde böyle davrandıkça, yeni duyguları fark etmedikçe ya da açığa vurmadıkça aile içinde duygusal ölüm (emotional deadness) gerçekleşiyor. Duygusal ölümün olduğu ailede bireyler birbirlerinden uzaklaşır ve aile dışında başka işlerle meşgul olurlar. Bu tip davranışlar ailedeki işlevsellik düzeyini aşağı çeker. Ailedeki bu işlevsizliği giderebilmek için aile üyelerinin etkileşime girmelerine ve duygularını açık bir şekilde ifade etmeleri sağlanmaya çalışılır. Aile üyeleri terapide birbirlerine uzaklık gösterebilirler. Duygularını sözel olarak ifade etmekten çok sözel olmayan yollarla, örneğin role playing, pandomim ya da kendine özgü bir yolla ifade ederler. Aile içindeki ilişkilerin nasıl geliştiğine ve nasıl sergilendiğine bakılmaksızın şimdiki zamana vurgu yapılır, üyelerin burada ve şimdi yönelimli davranması sağlanmaya çalışılır. Bunun yanında kişilerarası beceriler doğrudan ya da dolaylı olarak öğretilir. Tedavinin kökleri hümanistik ve fenomelojil yaklaşıma dayanır ayrıca bağlanma teorisi de(attachment theory) terapinin önemli bir unsurudur ve özellikle Satir’in özgüven ve etlileşim davranışları çalışmalarıyla ilgilidir.
Yaşantısal Aile Terapisinin Tedavi Teknikleri
Yaşantısal aile terapistleri kullandıkları terapötik tekniklere göre iki gruba ayrılır. Bazılarının (Carl Whitaker) yaklaşımı kendi kişiliğine, oluşturmacılığına ve spontanlığına dayanırken bazı terapistler ise (Virginia Satir, Peggy Papp, Fred Duhl ve Bunny Duhl) yapılandırılmış bir süreç tercih ederler. Terapistlerin savundukları teknikler genellikle kişilikleriyle bütünleşmiş gibidir.
Carl Whitaker’ın Kullandığı Teknikler
Whitaker, terapötik süreçte 7 farklı yardım müdahalesi olduğunu vurgular
- Gelişimi desteklemek için semptomları yeniden tanımlama: terapist, ailelerin verimsiz davranışlarını görmelerini sağlamaya çalışır. Aile ve terapist semptomları yeniden değerlendirir.
- Gerçek yaşam stresi yerine hayali (modeling fantasy) alternatifler: Aile üyelerinin gelişim odaklı fikirlerinin işlevsel olup olmadıklarını belirlemeye yardımcı olur. Bu hayali alternatifler role playing tekniği ile somutlaştırılabilir. Eğitici bir işlevi vardır.
- Kişiler arası stres ile iç stresi birbirinden ayrıştırma: Kişilerarası stres iki aile üyesi arasında, iç stres ise bireyin kendi içinde ortaya çıkar. İki stres tipi de aile içinde gelişir önemli olan bunları ayrı değerlendirebilmektir. Çünkü ikisi için de farklı müdahale yöntemleri vardır (yüz yüze etkileşim- kas gevşetme egzersizleri).
- Pratik müdahalede bulunma: Aile üyeleri değişim ihtiyacı olarak zaman zaman pratik ve somut müdahelelere ihtiyaç duyar.
- Aile üyelerinin çaresizliklerini artırma: Aile üyelerinin duygularını abartılır ve üzerine gidilir. Çaresizliği artırma, bastırmayı ve bazı acıları görmezden gelmeyi önleyebilir.
- Duygusal yüzleştirme: Duygulara odaklanma önceliktedir. Aile üyelerinin davranışlarına odaklanmadan önce duyguları analiz ettirilir.
- Çocuklara akran gibi değil çocuk gibi davranmak: Bu müdahalede terapist çocuklarla oynar. Çocuklara değerli olduklarını hissettirmek terapi sürecinin bir parçasıdır. Çocuğa ailedeki yerinden farklı davranılır.
Satir’in Kullandığı Teknikler
Satir’in müdahalesinde; ben mesajları kullanarak etkili iletişim, aile portresi, kareografi, mizah, dokunma, destek (props) ve aileyi yeniden yapılandırma teknikleri yer alır.
Eltili İletişim İçin “Ben” Mesajlarını Kullanma
İşlevsel olmayan ailelerde, üyeler ben mesajları yerine biz mesajlarıyla iletişime geçmeye çalışırlar. Terapistler, bu işlevsiz konuşma örüntüleriyle baş etmek için, üyeleri duygularını ifade ederken ben mesajları kullanması konusunda yönlendirir. Örneğin anne ben mesajıyla kızına şu tepkiyi verir: İsteklerime cevap vermediğin zaman hayal kırıklığına uğramış hissediyorum. Ben mesajları, duyguların kişisel olarak ve sorumluluk bilinci içerisinde ifade edilmesini sağlar ve diğer üyelerinde düşüncelerini ifade etmesini cesaretlendirir. Ben mesajlarıyla iletişime eşitlik ve ilişkiye denge gelir, benlik saygısı yükselir, iletişimdeki stereotipler ortadan kalar. Ben mesajlarıyla iletişim gerçekleşmediğinde ise Satir’e göre üyeler suçlayıcı (blamer), yatıştırıcı/kabul edici/ (placater), dikkati dağıtcı/patavatsız (distractor), akılcı (computer or rational analyzer) gibi rollere girerler.
Suçlayıcı (Blamer)
Suçlayıcı kimse, konuyla ilgili odağa başkalarını koyma ve olayla ilgili sorumluluktan kaçma eğilimindedirler. Bu tarz iletişim, kendini doğrulamaya çalışan, gürültülü ve acımasız bir iletişim şeklidir. ‘’Bu senin hatan, bütün bunlar senin yüzünden başımıza geldi” gibi.
Sakinleştirici/Kabul Edici (Placater)
Kişi çatışmadan kaçınır, karşısındakini memnun etmeye, yatıştırmaya çalışır. Aynı fikirde olmasa bile ‘’haklısın, olur” diyebilir.
Dikkat Dağıtıcı/Patavatsız (Distractor)
Bu kişiler konuyla ilgisiz şeyler konuşur, sorulara kaçamak cevaplar verir. Dağınık konuşur ve iletişim halindeymiş gibi görünmezler. Örneğin, aile para biriktirme ve tutumlu olma konusunu konuşurken bu kişi pat diye bir şaka yapabilir ya da pencereden dışarı bakıp dışarıda yürüyen kediye bakın diyebilir.
Akılcı (Computer or Rational Analyzer)
Bilişsel düzeyde iletişime geçer, akılcı davranır, duygusal olmaktan kaçınır. Bu insana bir durum karşısında nasıl hissettiğini sorduğumuzda ‘’Farklı insanlar farklı duygulara sahiptir bu olaya karşı ve bence birinin düşüncelerini bilmeden ne hissettiğini kestirmek zor olur” diyebilir.
Satir, aile üyelerinin iletişimini uyumlu hale getirebilmek için ‘’iletişim duruşu”(communication stance) tekniğini kullanır. Bu teknikte, aile üyelerinin fiziksel duruşlarını abartarak ifade etmeleri istenir. Örneğin, bir üyeden; suçlayıcı birinin kızgın bir ifadeyle abartarak azarlamasını ve işaret parmağını karşı tarafa gösterdiği bir anı ifade etmesi istenir. Bu süreç duygusal farkındalığı arttırmakla beraber duyguların nasıl ortaya çıkıp gelişip aktarıldığını görme şansı verir. Bu 4 rol, bireyler tarafından çeşitli kombinasyonlarla kullanılır. Bunlar bazı durumlar için yardımcı olabilir; fakat, iletişimde süreklilik kazanırsa işlevsel olmayabilir.
Aile Portresi (Sculpting)
Aile portresinde aile üyeleri terapi sırasında kendilerinin bir veya daha fazla aile üyesi ile kurduğu ilişkiyi sembolize eden pozisyonlarını çizerler. Bu süreçte, aileyi şu anda etkileyen geçmiş olay ve kalıplar algısal olarak oluşturulur. Bu portreyle aile bireyleri arasındaki aile sırlarını ve yanlış anlaşılmalar ortaya çıkartılır.
Aile portresi 4 adım ve kendilerine eşlik eden rollerden oluşur:
1) Tablo oluşturma: Terapist, portreyi yapan kişiye keşfedeceği bir sahne belirlemesine yardım eder.
2) Rol oynayanları seçme: Aile üyelerinin portresini oluşturmak üzere bireyler seçilir.
3) Bir portre yaratma: Portreyi yapan aile üyesi, ailedeki her üyeyi belirli bir ****forik pozisyona yerleştirir.
4) Portre süreci: Portreyi yapan ile diğer katılımcılar bu sürece katılmalarıyla kazandıkları deneyim ve iç görüleri birbirlerine aktarırlar.
Koreografi (Choreograpy)
Koreografide, aile üyelerinden birbirleri arasındaki ilişki kalıplarını sembolik olarak canlandırmaları istenir. Bu süreç “pandomima (mime)” ya da “sessiz sinema”ya benzer. Aile üyeleri, bu şekilde, sadece sorunları tartışarak açığa çıkmayacak aralarındaki yakınlıkları ve mesafeleri görürler ve hissederler.
Bu canlandırmalar üç yada dört defa aile üyelerinin duygularının ve deneyimlerinin açığa çıkıncaya kadar tekrarlanır. Bu canlandırma aile üyesinin diğer üyelerinin perspektifinden bakması açısından önemlidir. Daha sonra terapist ve aile üyeleri oturur ve canlandırma esnasında neler olduğu konuşulur. Yeni durumlar ortaya çıkarılabilir, yeni canlandırmalar oluşturulabilir ve yeniden oynanır.
Mizah (Humor)
Genellikle ailelerdeki katı pozisyonların absürdlüğünü göstermek yada bir durumu daha az önemli olarak nitelendirmek için kullanılır. Aile terapisinde mizah riskli bir girişimdir. Başarılı olursa, mizah gerilimi azaltır ve iç görü sağlar. Başarısız olursa aileyi yada bazı üyeleri soğutup uzaklaştırabilir. Bu yüzden mizah, yaşantısal aile terapistleri tarafından dikkatle kullanılan bir sanattır.
Dokunma (Touch)
İletişim kurmak için kullanılır. Dokunma kişinin omzuna yapılır. Fakat, bireylerin sınırlarını ihlal etmemek gerekir. Fiziksel dokunma kişinin yanında olduğunu, onunla ilgilendiği anlamı taşır. Ancak uygunsuz yapıldığında önemini yitirir.
Destek (Props)
Satir, ailelerle çalışmalarında iple bağlama ve gözbağı gibi desteği de kullanmıştır. Bu destekler gerçekte ****foriktir. İp aile bireylerinin birbirine bağlılığını temsil eder. Satir aile ile çalışmalarında bazen bütün üyeleri bellerinden birbirlerine bağlar ve hareket etmelerini söyler. Bu şekilde aile üyeleri bir üyenin hareketinin, diğer aile üyelerine bağlı olduğunu fark ederler.
Bu destekleri kullandıktan sonra terapist, aile üyelerine bu etkinlikte öğrendiği deneyimle, gerçekte aile ilişkileri arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları sorgular.
Aileyi Yeniden Kurma (Family Reconstruction)
Satir’in 1960′ların sonlarına doğru geliştirdiği terapötik bir buluştur. Aileyi yeniden kurmanın amacı, aile üyelerinin aile kökenlerinden gelen işlevsel olmayan kalıpları keşfetmelerine yardımcı olmaktır. Bu tekniğin 3 amacı vardır: 1) Aile üyelerine eski öğrenmelerinin kaynağını gösterme 2) Kendi ebeveynlerinin kişiliklerine daha gerçekçi bakmaları için yardımcı olma 3) Aile üyelerinin kişiliklerini bulmalarını kolaylaştırma
Aileyi yeniden kurma bir “yıldız (star)” ya da “kaşifle (explorer)” başlar, bu merkezi karakter ailesinin kökenini görsel olarak temsil edecek şekilde çizer. Bir “rehber”(A guide) de (genellikle terapist) kaşife önemli aile hikayelerini ve olaylarını anne ve baba tarafı olmak üzere ikiye ayırarak çizmesine yardım eder. Aile haritaları, aile yaşam kronolojisi ve etki çemberi aileyi yeniden kurmada araçtırlar.
1) Aile Haritası (Family Map): Bir aile haritası kaşifin üç kuşak yapısını gösteren bir temsildir. Her aile üyesinin kişiliğini anlatan sıfatlara yer verir. Haritada çemberler insanları, çizgiler aile içindeki ilişkileri temsil eder.
2) Aile Yaşam Olayları Kronolojisi (Family Life Fact Chronology): Aileyi yeniden kurma tekniğinde kullanılan bir sonraki araçtır. Kaşif, hayatındaki önemli olayları kronolojik olarak listeler ve aynı işlemi aileye yayar. Kronolojiler büyük anne ve büyük babanın doğumuyla başlar. Her olayın, ailenin diğer üyeleri üzerinde etkisi vardır. Bütün önemli girdi ve çıktılar sıraya göre demografik bilgileri de içerecek şekilde, uygunsa yeri ve tarihi de belirterek listelenir.
3) Etki Çemberi (Wheel or Circle of Influence): Etki çemberi, aileyi yeniden kurmada kullanılan en son araçtır, kaşif için önemli olan kimseleri gösterir. Kaşif kendisi üzerinde olumlu ya da olumsuz etkileri olan bu insanları merkezinde gösterilir. Aradaki çizgi kalınlaştıkça aradaki ilişki daha yakın ya da daha önemli hale gelir. Tamamlandığında, etki çemberi kaşifin güçlü ve zayıf yönlerini ortaya çıkarır, kaşif daha etkili baş etme yolları bulabilir.
Aileyi yeniden kurmada son bölümünde ise kaşif keşfettiği deneyimleri canlandırır. Bu etkinlik en az on kişilik bir grupla terapistin liderliğinde yapılır. Üyeler kaşifin hayatında yada ailesinin hayatında önemli rolleri resmederler. Ayrıca bu etkinlik kaşife aile üyeleri ve aile modeli hakkında yeni bir perspektif geliştirmesini sağlar.
Diğer Yaşantısal Teknikler (Other Experıentıal Technıques)
Oyun Terapisi (Play Therapy)
Oyun terapisi daha çok çocuklarla çalışılırken iletişim kurmak için yapılan terapötük bir müdahaledir. Çocuk merkezli oyun terapisi hümanistik yaklaşımın öncüsü Carl Rogers’tan esinlenilmiştir. Bu süreçte çocuk duygularını ve ilişkilerini terapistle keşfeder ve sorunlarıyla başa çıkmayı öğrenir. Yaşantısal aile terapisinde oyun terapisi genellikle aile seansları içinde kullanılır.
Evlad Terapisi ( Filial Therapy)
Evlat terapisi çocuk merkezli oyun terapisinden esinlenilmiştir. Evlad terapisi çocuğun problemlerini evebeyn-cocuk ilişkisinde yada evebeyn-çocuk arasındaki etkileşim değişiklerinin anlamında arar. Evlat terapisinde, Aile terapisi evebeynlerle grup olarak öneri yada geribildirimler verir. Ayrıca bireysel de görüşebilir.
Aileyi Resmetme (Family Drawings)
Yaşantısal aile terapistlerinin kullandığı bu teknikte bir çok farklılık vardır. Bunlardan:
1) Katılımlı Aile Karalaması (Joint Family Scribble): Her bir aile üyesi karalama yapar. Bu karalamalar yapıldıktan sonra, tüm aile tarafından bunlar toplanır ve birleştirilir, ortak bir resim oluşturulur. Bu teknikte aile üyeleri bireysel ve grup olarak duygularını çalışırlar. Daha sonra bunları avantajları ve dezavantajları konuşulur.
2)Birleşik Aile Resmi (Conjoint Family Drawing): Aile üyelerine “ailenin, kendi gördüğün şekilde resmini çiz” denir, daha sonra çizilen resim üzerinde konuşulur.
3) Ailenin Yaşam Alanının Sembolik Resmini Çizme (Symbolic Drawing of Family Space): Bu yansıtıcı teknikte, terapist genişçe bir daire çizer ve aile üyelerinden, dairenin içine aileyi temsil eden her şeyi dahil etmelerini, dairenin dışındaki boşluğa da ailenin parçası olmayan insanları ve düzenleri çizmelerini ister.
Tüm bu tekniklerden sonra tartışma yapılmalıdır. Aile üyeleri neden böyle çizdiklerini ve bu çizimlerinin hayatında ne yer ettiğini ve bu çizimlerinin diğer aile üyeleri tarafından nasıl görüldüğünü bilmeleri gerekir.
Kukla Oynatma (Puppet Interviews)
Bir aile üyesinden kuklaları kullanarak bir hikaye anlatması istenir. Buradaki amaç, ailedeki sorunların bir hikaye aracılığıyla anlatılmasıdır. Çocuklarla kukla yöntemi kullanarak, gördükleri kabuslar canlandırılır. Böylece çocuk gerçek hayatta neler olduğunu konuşmak için kendini güvende hisseder.
Bu süreci kullanan aile terapistleri aile üyeleri için kullanılacak kadar çeşitli kuklaların olduğundan emin olmalıdırlar. Yetişkinler sözel iletişimi tercih ettikleri için kendilerini kuklalar yoluyla ifade etmekte direnebilirler. Çocuklar gerçek yaşamda oldukları gibi çok az yada hiç ilişki bulunmayan hikayeler oluşturabilirler.
Terapistin Rolü
Terapist yardım sürecinde etkili olmak için yardımcı terapist kullanabilir. Whitaker ve diğer sembolik -yaşantı terapistlerine göre yardımcı terapistin olması daha fazla yarar sağlar. Whitaker’ı izleyen aile terapistleri doğaçlama ve absürd etkinliklere girerler.( uyuyaklamak ve aileyle ilgili hayal kurmak, daha sonra bu rüyayı aile ile paylaşmak vb.) bu absürd etkinlikler sonunda duygular ve anksiyete artar, çoğunlukla iç görü kazanılır.
Terapist aile üyelerinin kendilerini ve diğerlerini anlamasını sağlar. Aile üyelerinin yeteneklerini keşfetmelerini ve açık iletişime geçmelerine yardımcı olur. Bu terapistler her aile üyesi ile iletişim kurar. Müdahaleye yönelik olarak duygularını kullanır , etkili iletişim yöntemleri için model olur.
Genel olarak yaşantısal terapistler aile üyelerinin bireyselliklerini keşfetmelerine yardım ederler. Bu terapistler ortamın sıcak, kabul edici, saygılı bir ortam olmasına dikkat ederler. Bu ortam gelişim ve değişime yönelik olmalıdır. Ailenin hedeflerini belirlemesine ve doğal yeteneklerini kullanması konusunda yardımcı olurlar.
Yaşantısal aile terapistleri gerçekçi ve otantik kişilerdir. Ne kadar katılımcı, enerjik olurlarsa çalıştıkları ailelerde o kadar etki bırakırlar. Bu terapi hem ailenin hem de terapistin öz farkındalık kazandığı ve geliştiği bir aile terapisi yaklaşımıdır.
Süreç Ve Sonuç
Yaşantısal aile terapisi boyunca aile üyeleri kendi ihtiyaç ve hislerinin daha fazla farkına varırlar. Çoğu yaşantı aile terapistleri, terapiye kimin geldiğine odaklanırlar. Birçoğu bütün ailenin katılmasını isterler. Yaşantısal aile terapistleri şuan ve buradalığa önem verirler.
Üç aşama vardır; bunlar bağ oluşturma (engagement), katılma (involvement) ve çözülme (disentanglement). Bu aşamalarda terapist ailenin anksiyetesini artırır. Bunun amacı aile üyeleri arasında kırılma noktası oluşturmaktır. Bağ oluşturma terapistin duyguları, hayalleri ve yaşantıları paylaşarak aile ile paylaşımda bulunmasıdır. Terapist yapılandırılmış ortamda ailenin gerekli değişimlere hazır olmalarına destek verir. Bir sonraki katılma aşamasında terapist çeşitli yollar aracılığı ile (espri, yüzleştirme vb.) bağlantı kurma yollarını denemelerine yardım eder. Buradaki amaç yeni davranışlar denenmesidir. Yapılandırmacı eylem başladıktan ve rollerle kurallar değiştirildikten sonra ,terapist aileden ayrılır.
Benzer şekilde Satir’ in Human Validetion Process Model , 3 bölümden oluşur. Kontak kurma(making contact), kaos (chaos) ve bütünleşme(integration). İlk aşamada Satir her kişinin elini sıkar dikkatini o kişiye odaklar , amaç o kişinin öz saygısını arttırmaktır. Öz saygısı yüksek olan kişiler canlıdırlar ve kendilerine inançları vardır. Güven ve umut oluşturma ilk 45- 60 dakikalık yargılamadan geçirilen oturumda sağlanır. 2. aşamada üyeler arasında kaos ve sorunlar vardır. Bireyler risk alırlar ve görevleriyle ilgilenirler , yaşadıkları acıyı paylaşırlar. Bu aşama önceden tahmin edilemez çünkü aile üyeleri konuları rasgele açarlar ve konuşurlar. Son aşamada 2. aşamada ortaya çıkan konulara yönelik bütünleşme ve yakınlık üzerine çalışılır. 3. aşama duygusal olandır. Ancak Satir aile üyelerinin kendilerini ve olayları daha iyi anlamaları için bu sürece çeşitli bilişsel bilgiler katar.
İşlemler tamamlandıktan sonra aile terapisi sonlandırılır. Üyelerin samimi bir şekilde paylaşımda bulunması çok önemlidir. Tartışabilmeleri, karşıt görüş belirtmeleri ve sonuçlarının sorumluluğunu alarak tercih yapmaları olumlu işaretlerdir. Açık iletişimin sağlanması tedavinin bitmeye hazır olduğunun bir başka göstergesidir.
Yapı için uğraşmada terapist koşulları belirler.(oturum sırası, konuşma sırası vb.) İnsiyatif için uğraşmada aile, hem bireysel olarak hem de bütün olarak onlara yardım edecek değişimi oluşturmada sorumluluk alır ve aktif olarak yer alır. Eğer yapı uğraşısı kazanılırsa, insiyatif uğraşısının başarılma şansı artar. Bu terapinin ideal amacı bireylerin içsel yaşantıları ve davranışları arasında tutarlılık kazanmalarını sağlamaktır.
Yaşantısal Aile Terapisinin Farklı Yönleri
Vurgular (Emphases)
Satir ve Bernard ve Louise Guerney tarafından geliştirilen bu aile terapisinde en önemli özellik insanların eğitilmesi için çeşitli programlar hazırlanmasıdır. Avanta network Satirin methodunda terapist eğitimi için disiplinler arası çalışma yürütmektedir. National Institue of Relationship Enhancment, Gurney’in eğitim programıdır ve bu yaklaşımda düzenli eğitim oturumları yürütülür.
Whitaker duruşuyla özgündür. Aile terapisini nasıl yaptığını sayısız örneklerle açıklamıştır. Her aile farklı olduğu için her tedavi sürecinin farklı olması gerektiğinde ısrar etmiştir.
Tedavinin uzunluğu ve terapistin odak noktası özgün bir taraftır. Aile terapisti önemli yaşantıların ve o aileye karşı özgü konular üzerine odaklanır.
Yaşantısal aile terapisinin diğer bir özelliği de değişim sürecinde olduğu gibi insanların da üzerinde odaklanılır. Aile üyelerine fazlasıyla dikkat edilir. Aile sisteminin değişmesi için bu sistemin parçası olanların davranışlarını değiştirmesi gereklidir.
Diğer Teorilerle Karşılaştırma (Comparison With Other Theories)
Teorinin karşılaştırılan bir özelliği duyarlı ve karizmatik terapiste olan bağımlılığıdır. Satir ve Whitaker bu profile uygundur. Her ikisi de aile üyelerini aktivitelere fiziksel olarak katılmaya teşvik etmiştir. Doğaçlama tiyatral stilleri onları özgün hale getirmiştir ve taklit edilmeleri çok zordur.
Psikodinamik ve Bowen aile terapilerinden farklı olarak yaşantısal aile terapistleri geçmişe değil bugüne odaklanırlar. Bu terapi bireylerin gelişimini ve ilişkilerini destekler. Her ne kadar kişisel gelişim önemliyse de bu ailenin işlevsel olmayan davranışlarını değiştirmesi için yeterli olmayabilir.
Diğer özellik ise bu yaklaşımın burada ve şimdiki duyguları vurgulamasıdır.
Vaka; Frank’ın 16 yaşında oğlu var, Heather’ ın kızı var. Evleniyorlar. Frank’ın oğlu David açık bir biçimde Heather’den uzaklaşıyor. Frank ise kızlara gereğinden fazla iyi davranıyor, pahalı giysi ve oyuncaklar alıyor. Heather bu durumdan rahatsız, uyarmasına rağmen Frank bu davranışlara devam ediyor. Açık iletişim kuramıyorlar.
Yaşantısal Aile Terapisinde Tedavi Süreci (Process Of Treatment: Experiential Family Therapy)
Eğer terapist Whitaker’ ın sembolik yaşantısal yaklaşımını kullanırsa, öncelikle aile üyeleri hakkındaki duygularını ifade ederek onlara ilgisini gösterebilir. Bu süreçte terapist ailenin bir üyesini işaret edebilir. Ama terapistin işaretleri üyeler arasında güven üyeleriyle bireysel düzeyde iletişim kurmaya odaklanır. İlk oturumda önemli olan aile üyelerinin onaylandıklarını hissetmeleridir. Bu ilk etkileşimden sonra terapist aileyi dahil etme sürecine taşımalıdır.
Bu ailenin durumunda, davranışlar sevginin ifadesinden kızgınlığın ifadesine kadar değişebilir. Konunun önemi hakkında ailenin bilinçlenmesi için sembolik yaşantısal terapist ailenin durumuyla ilgili hayali paylaşmak gibi absürd bir şeyler yapabilir. Bu süreç içerisinde aile yaşantısının bilinçdışı yönleri belirginleşebilir. Ayrıca terapist üyelerin değerleri hakkındaki duygularını konuşturur. Bu durumda daha önce nasıl baş ettiklerini anlatırlar. Böylece yeni davranışlarını deneme şansı verilir.
Son aşamada terapist bu ailenin birbirleri hakkında konuşmalarını teşvik ederek onlardan ayrılır. Ailenin öğrendiklerini bütünleştirmelerine yardım eder. Satir terapötik deneyimlerini paylaştıktan sonra daha bilişsel bir odaklanmaya geçer.
Çift ve Evlilik Terapisti Dr. Hüseyin DOĞAN