Ebeveynizin (Anne ve Babanızın) Sizinle Narsistik Bir İlişki Kurup Kurmadığını Öğrenmek İçin Aşağıdaki Testi Yapabilirsiniz. En az 5 maddeyi kendinize yakın buluyorsanız narsist bir ilişkinin kurbanı olmuş olabilirsiniz.
- Kendinizi çocukken ya da şimdilerde sürekli olarak annenizin sevgisini, ilgisini ve onayını kazanmak için çabalarken mi buluyor(du)sunuz?
Ancak ne yaparsanız yapın asla onu tam olarak memnun etmeyi başaramadığınıza ilişkin içinizde bir his var mı?
Hem küçükken hem de şimdilerde büyük annenizi bir şekilde memnun etmek ve onayını hissetmek sizin için en önemli konuların başında geliyor mu?
Bebeklikten itibaren çocuklar için ilgi, sevgi ve onay en temel ruhsal ihtiyaçların başında gelir. Fakat bir bebek anne ve babayı bahşedilmiş eşsiz bir hediyedir. Ve sadece var olduğu için anne-baba tarafından onaylanması gereklidir. Eğer bir bebek olarak varlığımızın onaylanması olduğumuz kişiye bağlı değilse ve anne ve babalarımızın olmasını istedikleri kişi olarak onaylanıyorsak işte değersizlik duygusuna ait ilk çekirdek yapı içimizde oluşmaya başlamış demektedir.
Eğer anne-babamızın olmasını istediği kişi olmakta zorlanırsak neler olur peki?
Bu tür anne ve babalar çocuklarını sürekli olarak eleştirir ve onları oldukları halleriyle kabul etmezler. Bu kişiler de sürekli çabalarının sonunda kendilerini özgüvensiz bir ruh hali ile buluverirler. Bu çocuklar sürekli olarak annesini-babasını memnun etmeye çalışmışlar geçmişlerinde. Danışanlarımın bir çoğu anne ve babalarını memnun etmek için o kadar çabalıyor ki kendilerini unutuyorlar. Onlardan onay görmek için yıllarca temiz ve düzenli olmaya çalışan kızlar, onları memnun etmek için istemese bile piyano kursuna devam eden gençler, yıllar geçse de o üzülür diye duygularını ifade edemeyen 40 yaşında hala hayatını perişan eden insanlar tanıyorum.
- Anneniz ya da babanız için ne hissettiğinizden çok onlara nasıl göründüğünüz mü önemlidir?
Onlar için önemli olan ne hissettiğinizden/ya da hissttiklerinden daha çok nasıl göründüğünüz/ ve göründükleridir. “lyi görünmek, iyi hissetmekten daha iyidir” çünkü.
Onlar için arkadaşlarına, ailesine, işyerinde ve komşularına iyi görünmek, iyi hissetmekten daha önemlidir. Narsist bir ebeveyn sizi kendisinin bir uzantısı olarak görür ve siz iyi görünürseniz, o da iyi görünür. Onun için okulda aldığınız notlar, başardığınız sınavlar, gittiğiniz kurslar sizden daha çok onu ilgilendirir.
Dışarıdan bakıldığında, sizi önemsiyor gibi görünebilir ama günün sonunda önemli olan kendisi ve başkaları üzerinde bıraktığı izlenimdir. Gözününde olmadığınız ve başkaları tarafından farkedilmediğinizde, onun için görünmez olmaya başlarsınız. Ne yazık ki, ne hissettiğiniz onun için önemli değildir. Ona ne hissettirdiğiniz daha önemlidir. “Elalem ne der” gizli örgütü sürekli sizin ne yaptıklarınızı araştıryor, arşivliyor ve kayıt altına alıyordur. Bundan dolayı kendi arzu istek ve duygularınızı terk etmeyi öğrenip elalemin isteklerine ve beklentilerine göre yaşayarak kendinizden uzaklaşmaya başlarsınız. Yani başkalarına iyi görünme çabanız sizi giderek kendinize yabancılaştırır.
- Anneniz ya da babanız çoğu zaman sizi kıskanıyor ya da sizinle rakabet halinde midir?
Anne ve babalar genellikle çocuklarıyla gurur duyarlar ve onların başarılı olmasını isterler. Fakat narsist bir anne ya da baba çocuğunu bir tehdit olarak görebilirler. İlgi ne zaman kendi üzerinden size kayacak olsa ve ilgiyi onun üzerinden kendi üzerinize alacak olsanız, bunun sonucunda misilleme, görmezden gelme ve eleştirilme ile karşılaşırsınız. Narsist bir anne ya da baba, çocuğunu çeşitli sebeplerle kıskanır: Görünüşü, sahip oldukları, başarıları, eğitimi ve hatta diğer ebevenle olan ilişkisini. Bu kıskançlık çifte mesaj taşır. Örneğin narsist bir annesi olan kız çocuğunun durumunda: “Anneni memnun edecek kadar iyi ol, ama onun ışıltısını kapatacak kadar değil” şeklinde olabilir.
- Narsist ebeveyniniz sizin kendinizi sağlıklı bir şekilde ifade etmenizi desteklemez. Özellikle ifade ettikleriniz onun ihtiyaçları ile çatıştığı durumlarda.
Çocuklar büyürken yeni şeyler deneyimlemeye ve kendi isteklerine göre karar vermeyi öğrenmeye ihtiyac duyarlar. Bu benlik duygusunun gelişmesinin önemli bir parçasıdır. Anneler ya da babalar narsistik yapıda olduğunda, çocuklarının ilgi alanlarını ve aktivitelerini kontrol ederler. Bu yüzden bu çocuklar, ebevenlerinin onayladığı, onlara uygun ve tehdit unsuru içermeyen alanlar etrafında dönüp durular. Bu anne babalar, çocuklarının gerçekten istediği ve ihtiyaç duyduğu şeyleri teşvik etmezler. Çocuklarının hangi bölümü tercih edecekleri, hangi üniversiteye ya da ile gidebileceklerini, hangi özelliklere sahip kişilerle evleneceği hatta ne zaman ev alacakları ve çocuk yapacaklarına bile mü dahale ederler.
- Ailede her şey narsist olan ebeveynle ilgilidir.
Narsist ebeveynler o kadar kendini düşünür ki, davranışlarının diğerlerini ve özellikle çocuklarını nasıl etkileyeceğine aldırmazlar. Öyle ki, sizin için çok önemli hayatınızda gerçekleşen önemli şeylerin onlar için bir anlamı yoktur, tüm mesele onların, sizden ne yapmayı bekledikleridir. Önemli olan sizin değil narsist olan ebeveynizin isteğidir. Sizin isteklerin ve duygularınız her zaman bir şekilde ikinci planda tutulur ve görmezden gelinir.
Örneğin siz bir sorununuzu anlatmaya başladığınızda narsist olan ebeveyniniz karşı komşu ile yaşadığı önemsiz bir olayı sanki çok önemliymiş gibi anlatmaya başlar. Sizin anlattıklarınıza ise “her neyse” der ve geçiştirir. Ardından kendi durumundan ve hislerinden bahsetmeye başlar.
6. Nasrsist ebeveyniniz empati kuramaz.
Empati eksikliği narsist ebeveynin en belirgin özelliğidir. Empatiden yoksun bir anne ya da babayla büyüyen bir kız ya da erkek çocuğu kendini önemsiz hisseder. Duyguları onaylanmamıştır. Bu kız ya da erkek, kendi duygularını dikkate almaktan vazgeçer ve yetişkinliğinde, genellikle kendinden bahsetmekten vazgeçer.
Genelde ebeveyninizle olan ilişkinizde sık sık “Peki ya ben ne hissediyorum? Benim bir önemim yok mu?” şeklinde hissedebilirsiniz. Anne ya da babanız sizin duygularınızla ilgili ya da ne hissettiklerinizle ilgili pek bir şey duymak istemez.
- Ebeveyniniz kendi duygularıyla baş edemez.
Narsistler duygularla uğraşmayı sevmezler, kendilerininki de dahil. Bu tip anne ve babaların çocuklarının çoğu onların istediği gibi davranmak için gerçek duygularını baskılayarak veya inkar ederek büyümüşlerdir. Bu çocuklar duygular konuşulduğunda hele narsist bir anne ile iletişimde ise-annelerinin ‘taş gibi sert’ ya da ‘buz gibi’ olduğunu hissederler.
Bu ebeveynler sadece sıklıkla yaptığı gibi öfkeyi ifade edebilirler. Bir annenin duygularının soğuk, nötr ya da öfke ile sınırlı olması, kendine ve çocuğuna gerçek duygularını ifade etme şansı tanımadığı anlamına gelir. Böylece ikisi arasında çok az duygu içeren yapay bir ilişki oluşmaktadır.
- Eleştirel ve yargılayıcıdır.
Bir yetişkin olarak çocukken sürekli olarak eleştirilmiş ve yargılanmış olmanın üstesinden gelmek oldukça zordur. Her konuda fazlasıyla hassas oluruz. Narsist anneler ve babalar genellikle kırılgan, çabuk alınan benlik algıları yüzünden eleştirel ve yargılayıcı bir tutumda olurlar.
Çocuklarının kendilerine ait kötü duygularının günah keçisi olarak görür, kendi mutsuzlukları ve güvensizliklerinden onları sorumlu tutarlar. Cocuklar ve bazen yetişkinler anne ve babalarının bu kadar vargılayıcı olmasının altındaki nedenin kendisiyle ilgili kötü hisleri olduğunu görmezler. Eleştiriyi adaletsizlikten va da annenin öfkesinden kaynaklanan bir durum olarak görmek yerine, emerler: “Ben kötü olmalıyım, yoksa annem bana böyle davranmazdı. Erken yaşlarda alınan bu mesajları içselleştiririz, doğru olduklarına inanırız ve bu hayatın devamında büyük zorluklara sebep olur. Narsist bir anne ve babanın eleştirileri, çocuğunda derin bir ‘asla yeterli olamama‘ hissi yaratır. Bunu değiştirmek çok zordur. Çünkü ebeveyniniz yeeneklerinizi görmezden gelir, her başarınızı daha başarılı olabilmeniz için yeterli görmez ve sürekli olarak hata olarak gördüğü şeylere odaklanır.
- Ebeveyniz size çocuğu gibi değil, arkadaşı gibi davranır.
Sağlıklı bir ebevey-çocuk ilişkisinde, örneğin anne ebeveyn rolündedir ve çocuğuyla ilgilenir. Çocuk büyürken annesine güvenebileceğini bilir, durum tersine işlemez. Çocuğun büyüme yıllarında ikisi arkadaş ya da ortak olmamalıdırar. Fakat narsistik özellikler taşıyan ebeveynler kendileri de düzgün bir ebeveynlik görmedikleri için, iç dünyalarında muhtaç bir çocuk gibidirler. Kendi kızları ya da oğulları onlar için ihtiyaç duydukları ilgi, şefkat ve sevginin kaynağı ve seyircisi olur. Sonunda çocuklarıyla evlat gibi değil arkadaş gibi ilişki kurarlar, onlardan destek alır ve onları duygusal ihtiyaçlarını karşılamakta kullanırlar. Bazen destekleyici bir arkadaş rolü üstlenmek çocuğun annesinden ya da babasından olumlu tepkiler almasının tek yolu olur. Çocuk bu arkadaş rolüne kendi isteğiyle girer. Ne yazık ki bu düzenlemenin vanlış olduğunu yaşamının ileriki yıllarında fark edecektir.
Çocukların çocuk olmasına müsaade edilmeli. Çocuklar kendi önemsedikleriyle ilgilenmeli, yetişkin yüklerini taşımamalılar. Narsist ebeveyn daha büyümeden çocuklarını yetişkin dünyasına dahil eder.
Örneğin bir kız çocuk annesiyle olduğu gibi babasıyla ortak özellikleri olduğunu bilir. Eğer anne babasını çocuğunun yanında sürekli eleştirse bu aynı zamanda kızını eleştirmek gibi olacaktır.
Çünkü çocuğun hem annesine hem de babasına güvenmesi gerekir fakat annesi yetişkin endişelerini onunla paylaştığında sağlıklı bir güven imkansız olacaktır. Kız çocuk kendini güvensiz ve yalnız hisseder çünkü güvenebileceği bir ebeveyni yoktur. Ayrıca annesinin ebeveynliğe dair evlilik sorunlarını çözemediği için kendini suçlu hisseder. İşte bir içsel mesaj daha böylece oluşur: “Ye- terince iyi değilim (çünkü annemin sorunlarını çözemiyorum.)
- Ebeveynizle aranızda sınırlar da yoktur ve mahremiyetiniz de.
Büyüdükçe annenizden ya da babanızdan duygusal olarak ayrılmak psikolojik gelişiminiz için hayati önem taşır. Fakat narsist bir ebeveyn çocuğunun bir birey olarak uzaklaşmasına, kendi başına kararlar almasına ve onlardan ayrı bir birey olmasına izin vermez.
Bunun yerine çocuğunun kendi istek ve ihtiyaçları için yanında olmasını bekler. Bu, çocuk için ciddi bir sorun yaratır. Sınırlar yoktur, aile hayatında özel alan yoktur. Narsist bir ebeveyn çocuğunu kendinin bir uazantısı olarak görür. Çocuk ise gitgide kendi duygularından ve hislerinden uzaklaşır içindeki kendi sesi giderek cılızlaşır. Artık kendisini sadece anne ve babasının gördüğü gibi görmeye başlar. Gelişimin her aşamasında çocuklar ebeveynlerinin yıllar içinde yaydığı olumsuz mesajları ve hisleri içselleştirmeden edemezler. Bu mesajlar genelde değersizlik ve yetersizlikle doludur.
Bu mesajlar bilinçdışı duygusal ve davranışsal döngüler yaratırlar, bunlar sorunlara sebep olur ve üstesinden gelmek çok zordur. Bu mesajların nereden geldiğini, sizi nasıl etkilediğini anladıktan sonra onları susturup, kendinizle ilgili sağlıklı inançlar oluşturabilirsiniz. Bu olumsuz sesleri ve kendinize dair görüntünüzü ebeveynizin narsistik davranışlarının nasıl geliştiğini öğrenerek değiştirebilirsiniz. Narsist bir ebeveynin aslında kırılgan ve zayıf bir özgüveni vardır. Bu yüzden kendine olan nefretini çocuğuna yansıtır. Uzman bir psikoterapist ya da psikolojik danışman ile bu sürecin farkındalığı ve çözümlerine ilişkin psikoterapi ve psikolojik danışmanlık desteği alabilirsiniz.
Psikoterapist Dr. Hüseyin DOĞAN