Psikolojinin benzersizliğini ve bütünlüğünü takdir edebilmeniz için psikologların bu alanı nasıl açıkladıklarını ve araştırma ile uygulama sürecindeki hedeflerini göz önünde bulundurmalısınız. Bir psikolog gibi düşünmenin nasıl birşey olduğu hakkında  bu yazıda fikir elde edebilirsiniz.

Birçok psikolog şu temel soruya cevap arar: İnsan doğası nedir?

Psikoloji, bu soruya insanların birbirleri, fiziksel ve sosyal çevre ile olan etkileşim süreçlerini inceleyerek cevap verirler. Bu ışıkta baktığımızda, psikoloji bireysel davranışların ve zihinsel süreçlerin bilimsel incelemesidir. Bu tanımı incelemek gerekirse en önemli kısımları: bilimsel, davranış, bireysel ve zihinsel.

 Psikolojinin bilimsel yönü, psikolojik sonuçların bilimsel yöntemlere uygun kanıtlarla ortaya çıkarılmasını gerektirir. Bilimsel yöntem tarafsız bilgi toplanması ve yorumlanması için kullanılan, hata ihtimalini azaltıp güvenilir genellemeler yaptıran yöntemler bütünüdür. İçinde problemlerin analiz edilmesi ve çözülmesini sağlayan adımlar bulundurur. Bu yöntem, objektif olarak toplanmış bilgileri gerçekler olarak kabul eder ve sonuçlar ortaya çıkarır. Bilimsel yöntemin özelliklerini psikologların nasıl araştırma yaptıklarını daha sonraki yazılarda açıklayacağız.

Davranış, organizmaların çevrelerine uyum sağlama yollarıdır. Davranış harekettir. Psikolojinin konusunun büyük bölümü davranışları gözlenebilen insanlar ve hayvanlardır. Gülümseme, ağlama, koşma, vurma, konuşma ve dokunma gözleyebileceğiniz bariz davranışlara örnektir. Psikologlar bireyin ne yaptığını, bunu yaparken genel bir sosyal ve kültürel içeriğe bakarak nasıl davrandığını inceler.

Psikolojik analizin öznesi genellikle bireydir. Yeni doğmuş bir bebek, genç bir atlet, yatakhane hayatına alışmaya çalışan üniversite öğrencisi, orta yaşlarında kariyer değişikliği yaşayan bir adam, kocasının Alzheimer hastalığı sebebiyle stresli olan bir kadın. Ancak bu özne aynı zamanda iletişim kurmak için sembolleri öğrenen bir şempanze, küçük bir labirentte gezinen beyaz fare, tehlike sinyaline cevap veren sümüklü böcek de olabilir. Özne hem doğal ortamında hem de kontrol edilen şartlar altında bir araştırma laboratuarında incelenebilir.

Birçok psikoloji araştırmacısı zihinsel süreçleri ve insan zihninin çalışma şeklini anlamadan insan davranışlarının anlaşılmasının mümkün olmadığı kanısına vardılar. Düşünme, planlama, usavurma, yaratma ve hayal etme gibi birçok insan aktivitesi bireysel ve gizli yaşanır. Birçok psikolog zihinsel süreçlerin psikolojik araştırmanın en önemli yanı olduğunu düşünür. Çok kısa zamanda göreceğiniz gibi, psikolojik araştırmalar bu özel deneyimleri ortaya çıkarmak ve bu zihinsel aktivite ve süreçleri incelemek için üstün teknikler kullanır.

Bu konuların tüm kombinasyonları psikolojiyi benzersiz bir bilim dalı yapmaktadır. Sosyal bilimler çerçevesinde psikologlar büyük ölçüde bireylerin değişik ortamlardaki davranışlarını inceler. Sosyologlar grup ve kurumların sosyal davranışları üzerine odaklanırken antropologlar ise davranışların kültürler arasındaki farklılığını incelerler. Durum böyle iken, psikologlar diğer akademisyenlerin bakış açılarından da yararlanırlar. Psikologlar biyoloji bilim dalıyla, özellikle de beynin çalışma süreçlerini ve davranışların biyokimyasal sebeplerini inceleyenlerle birçok ortak ilgi alanı paylaşırlar. Psikologların, bilişsel bilime bağlı olarak, insan zihninin nasıl çalıştığı hakkındaki soruları bilgisayar mühendisliği, felsefe, dil bilimi ve nörobilim dallarıyla ilgilidir. İlaç, eğitim, hukuk ve çevre bilimine bağlı olarak bir sağlık bilimi olan psikoloji bireylerin kişisel ve toplumsal iyiliğini arttırmayı hedefler.

Modern psikolojinin derinliği ve genişliği psikolog olmak isteyenler için ana sebepler olsa da, bu sebepler aynı zamanda bazı öğrencilerin psikoloji hakkında fikir sahibi olmak istemeleri için de akıllarına gelen ilk sebeplerdendir. Psikolojide çalışılacak konu, tahmin edebileceğinizden çok daha fazla. Bu yüzden, bu başlangıç psikoloji dersinden öğrenebileceğiniz oldukça önemli konular var. Bu alan hakkında en çok şeyi öğrenebilmeniz için psikologlarla aynı hedefleri paylaşmanız gerekiyor. Peki nedir bu hedefler?

PSİKOLOJİNİN AMAÇLARI

 Psikologların temel bir araştırma yaparken hedefleri davranışı tanımlamak, açıklamak, tahmin etmek ve kontrol etmek. Bu hedefler psikolojinin temelini oluşturur. Bu hedefleri gerçekleştirirkenki adımlar nelerdir?

 Ne Olduğunu Tanımlamak:

Psikolojideki ilk hedef davranış hakkında net gözlemlemeler yapmaktır. Psikologlar bu tür gözlemlemeleri veri (tekil olarak datum, çoğul olarak data) olarak değerlendirirler. Davranışsal veri, canlı varlıkların davranışları ve davranışın görüldüğü ya da değiştiği koşullar üzerine gözlem raporlarıdır. Araştırmacılar veri toplama sürecinde uygun analiz şeklini belirler ve davranışı doğru gözlemleyip en objektif şekilde değerlendirmek için belirli yöntemler kullanırlar

Bireyin davranışlarını araştırmak için araştırmacılar birçok farklı seviyede analizler kullanırlaren geniş açıdan bakıp küresel olandan anı inceleyip kişisel ve belirli bir seviyeye kadar.

 Psikolojik tanımlamaların farklı seviyeleri farklı soruları cevaplar. Psikolojik analizin en geniş seviyesinde, araştırmacılar kişinin sosyal ve kültürel çevresini bir bütün halinde göz önünde bulunurak davranışı inceler. Bu seviyede araştırmacılar kültürler arası şiddet, önyargı kaynakları ve zihinsel hastalıkların sonuçlarıınn farklılıklarını inceler. Bir sonraki seviyede psikologlar davranışın daha küçük birimlerine bakarlar. Örneğin dur işaretine kişinin reaksiyonu, okuma sürecindeki göz hareketleri, dil öğrenen çocukların dilbilgisi hataları. Araştırmacılar inceleme alanlarını daha da daraltıp davranışın biyolojik sebep

lerine odaklanabilirler. Bunu da beynin farklı yerlerinde hangi tür hafızanın yer aldığını, öğrenme sürecinde ne tür biyokimyasal değişikliklerin gerçekleştiğini ve görme ile duyma algılarının yollarını incelerler. Her tür analiz seviyesi insan doğası hakkında önemli bilgiler vererek psikologların konu hakkındaki fikirlerini geliştirmeyi hedefler.

Gözlemlemenin odağı geniş veya belirli olsun, psikologların asıl hedefleri davranışı objektif bir biçimde tanımlamaktır. Verileri olduğu gibi toplamak ve kendi istedikleri gibi yorumlamamak araştırmacılar için çok önemlidir. Tüm gözlemciler kendi gözlemlerini subjektif bir bakış açısıyla edindiklerinden (önyargı, beklentiler vs. nedeniyle) bu kişisel faktörleri verilerden ayırmak araştırmacılar için büyük önem taşır. Bir sonraki bölümde göreceğiniz gibi psikoloji araştırmacıları bu objektifliği yakalayabilmek için çeşitli teknikler kullanmaktadırlar

Ne Olduğunu Açıklamak:

Tanımlamalar gözlemlenen bilgilerden çıkarılabilirken, açıklamalar detaylı bir biçimde gözlemlerin ötesine geçer. Psikolojinin birçok alanında ana hedef davranışsal ve zihinsel süreçlerdeki rutin yolları bulmaktır. Psikologlar davranışın nasıl gerçekleştiğini keşfetmek isterler. Olaylar beklediğinizden farklı geliştiğinde neden gülersiniz? Hangi şartlar kişiyi intihara veya başkasına tecavüz etmeye yönlendirir?

 Psikolojideki açıklamalar, genelde davranışın birçok faktörün kombinasyonu sonucunda olduğu gerçeğine göre yapılır. Bazı faktörler bireyin kendi içinde oluşur (genetik yapı, motivasyon, zekâ seviyesi veya kendine güven). Bu tür içsel belirleyiciler organizma hakkında özel bilgiler verir. Ancak diğer bazı faktörler ise dışarıdan etki ederler. Örneğin bir çocuğun ödül kazanabilmek için öğretmenini mutlu etmeye çalışmasını veya motor sürücüsünün trafiğin sıkışıklığı nedeniyle kızgın olma halini düşünün. Bu davranışlar büyük ölçüde dış kaynaklardan etkilenir. Psikologlar davranışları açıklarken neredeyse her zaman her iki tür faktörü de göz önünde bulundururlar. Psikologların neden bazı insanların sigara içmeye başladıklarını açıklamak istediklerini düşünün. Araştırmacılar bazı bireylerin risk almayı sevme olasılığını (içsel faktörler) düşünürken bir yandan da bireylerin arkadaş baskısına mağruz kaldıklarını düşünebilirler (dışsal faktörler). Ya da her iki tür faktörün de bu davranışa yol açtığına kanaat getirebilirler.

Bazen psikologların amacı birçok davranışı ana bir sebebe bağlamaktır. Üniversitedeki hocanızdan iyi bir not alabilmeniz için sınıf içi tartışma ortamına katkıda bulunmanızın gerektiğini söylediğini hayal edin. Derse her zaman çok iyi bir biçimde hazırlanan oda arkadaşınız hiçbir zaman elini kaldırıp fikir belirtmiyor. Bu nedenle hocanız oda arkadaşınızın çalışma motivasyonu olmadığını veya zeki olmadığını düşünebilir. Aynı oda arkadaşınız sosyal etkinliklere katılıyor ancak sadece tanıdığı insanlarla konuşuyor diyelim. Ya da kendisinden daha az bilgi sahibi olan biri karşısında fikrini savunmuyor veya akşam yemeklerinde pek sosyal davranmıyor. Sizin bu konuda teşhisiniz ne olurdu? Sizce oda arkadaşınızın bu tür davranışlarının altında yatan sebep ne olabilir? Utangaçlık olabilir mi? Birçok insanın yaşadığı gibi oda arkadaşınız da utangaçlıktan mustarip olup ve istediği gibi davranmıyor olabilir. Bu durumda utangaçlık konseptini oda arkadaşınızın davranışını açıklamak için kullanabiliriz.

 Bu tür nedensel açıklamalar yapabilmek için araştırmacılar genelde yaratıcı bir veri tanımlama süreci uygularlar. Ünlü dedektif Sherlock Holmes kanıt parçalarını toplayarak akıllıca başarılı sonuçlara ulaşmıştır. Tüm araştırmacılar da bu şekilde verilere dayandırdıkları hayal güçlerini kullanarak neyin bilindiğini ve neyin daha bilinmediğini sentezlerler. İyi yetiştirilmiş bir psikolog önceki araştırmacıların konu hakkındaki bilgilerini göz önünde bulundurarak kendi gözlemlerini ile verileri birleştirir. Bir çok psikolojik araştırma farklı davranışlara net açıklamalar geliştirmeyi amaçlar.

Ne OlacağınıTahmin Etmek Psikolojide tahminler, davranışların olabilecek şartlarda ve ilişkilerde nasıl olabilecekleri hakkındaki bildirimlerdir. Genelde bir davranışın sebebinin net bir açıklaması ileride gerçekleşecek diğer bir davranış hakkında tahminler yapmayı sağlar. Bu nedenle eğer oda arkadaşınızın utangaç olduğuna inanıyorsak, kendimize güvenerek kalabalık bir sınıf önünde konuşma yapılması istendiğinde kendisinin rahatsız olacağını ileri sürebiliriz. Bazı davranışlar veya ilişkiler için farklı açıklamalar yapıldığında genellikle bu açıklamaların ne kadar açık ve detaylı tahminler yapabildiği ölçütü ile yargılanırlar. Eğer oda arkadaşınız sınıf önünde konuşmakta mutlu oluyorsa, teşhisinizi gözden geçirmeniz gerekir.

Objektif bir şekilde yapılan gözlemler gibi bilimsel tahminler de denilmesi ve yeterli kanıt yoksa reddedilebilmesi için açık bir şekilde belirtilmelidirler. Örneğin araştırmacı, bir yabancının varlığının insan ve maymun yavruları için belli bir yaşa kadar bir tedirginlik sebebi olduğunu tahmin ediyor. Bu tahminin daha sağlıklı olabilmesi için “yabancı”nın tam olarak ne olduğunu belirlememiz gerekir. Yabancının kendisi gibi küçük olması insan ve maymun yavrularında daha az bir tedirginlik mi yaratıyor? Veya yabancının türünün kendisiyle aynı olması? İleride yapılacak tahminleri güçlendirebilmek için araştırmacı çevredeki sistematik farklılıkları gözlemlemeli ve yavrunun tepkisini bu farklılıklara göre ölçmelidir.

 Ne Olduğunu Kontrol Etmek Birçok psikolog için kontrol çok önemli, hatta en önemli hedeftir. Kontrol, davranışı ortaya çıkarmak veya çıkarmamaktır (başlatmak, sürekliliğini sağlamak, durdurmak, yapısını ve güçlülüğünü etkilemek, oluş sıklığını belirlemek vs.) Davranışın nedensel açıklaması, davranışı yaratan etkenleri kontrol edebilmekten geçer.

 Davranışı kontrol edebilmek çok önemlidir çünkü bu kontrol psikologlara, insanların hayat kalitelerini geliştirebilmeleri için yardım etmelerini sağlar. Daha iyi nasıl öğreniriz, daha fazla nasıl mutlu oluruz? Sigarayı nasıl azaltabiliriz gibi…